بررسی دلایل و الزامات توجه به موضوع سبک زندگی

بررسی دلایل و الزامات توجه به موضوع سبک زندگی

چکیده :

موضوع سبك زندگي ، پديده جوان و نوظهوری است ، اما بدلیل تاثیرات عمیق در ابعاد مختلف زندگی ، به یکباره مورد توجه قرار گرفته است . در جامعه امروزی شاهد قوت گرفتن ارزش‌های مادی ، در مقایسه با ارزش‌های فرامادی هستیم و این موضوع سبک زندگی ما را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است ، برجسته شدن موضوع سبک زندگی نیز بخاطر همین چالشها است واگر این مشکلات مورد بی توجهی قرارگیرند، ممکن است باعث ایجاد شکاف در جامعه شده و محدودیت‌ها را برای ایجاد سبک زندگی مطلوبتر، افزایش دهد.

در این مقاله قصد داریم به الزامات توجه به موضوع سبک زندگی از ابعاد اقتصادی و اجتماعی بپردازیم .

واژگان کلیدی :

سبک زندگی ، الزامات توجه به سبک زندگی ،الگوهای مصرفی جدید و سبک زندگی ، سبک زندگی مومنانه، ارزشهای مادی و معنوی ،نظام سازی

  مقدمه :

از اواخر دهه‌ شصت و اوایل دهه‌ی هفتاد شاهد قوت گرفتن ارزش‌های مادی، در مقایسه با ارزش‌های معنوی جامعه هستیم و افراد برای کسب منزلت وتشخص ، باید بتوانندمتمایز بودن خود را به نمایش بگذارند.

بحث سبک زندگی بشدت مورد توجه جامعه‌ی ایرانی قرار گرفته و رهبر معظم انقلاب، در سال گذشته، در سفر به خراسان شمالی، جامعه را به این امر توجه دادند و ازجهتی دیگر، جامعه‌ی نخبگان نیز به نحوی درگیر موضوع سبک زندگی شدند واین امر باعث شد تا ضرورت طرح موضوع سبک زندگی مورد پرسش جدی قرار گیرد. چه عواملی سبب شده است که باید همگان به یکباره به این امر توجه کرده و در نظامند کردن آن اهتمام ورزند؟

عوامل متعددی در این امر دخیل بوده اند ، تغییراتی که درشکل و سطح زندگی اجتماعی بوقوع پیوسته ، وتحولاتی که در عرصه‌ های فکری و نظری صورت پذیرفته است ، باعث شدند تاموضوع سبک زندگی به یکی از مفاهیم محوری در بحث‌های فرهنگی و اجتماعی امروز ایران تبدیل شود.

یکی از این عوامل برمی‌گردد به وضعیتی که درآن سوی دنیا اتفاق افتاد و علت وقوع آن نیز باجامعه ما هیچ ارتباطی نداشت. بدین معنی که آن سوی دنیا، اغلب با مفهوم طبقه ، رفتارهای اجتماعی و فرهنگی راتحلیل می‌کردند.
در واقع آن‌ها همه‌ی رفتارهای سیاسی، اجتماعی ، مصرفی و... را در قالب طبقه تحلیل می‌کردند. به مرور، دیگر این مفهوم ، برای توضیح و تحلیل این پدیده‌ها کفایت نمی‌کرد. به همین دلیل، کم‌کم مفاهیمی مثل مفهوم «سبک زندگی» مطرح شدند.

دلایل و الزامات توجه به موضوع سبک زندگی :

1-ارتقاء وضعیت اقتصادی و افزایش سطح رفاه اجتماعی و رواج الگوهای مصرفی جدید

در دو دهه اخیر طبقه متوسط در کشور افزایش یافته و باعث شده است که در خرید و مصرف تواناتر شده و قدرتی پیدا کنند تا در حوزه پوشاک ، اتومبیل ، لوازم منزل و ... دست به انتخاب بزنند ونکته اینجاست که همین موارد به سبک زندگی شکل می دهد  اینکه امروز بشر معنای خودش را در شکل زندگی جستجو می کند چیزی نیست که بتوان آنرا بسادگی نادیده گرفت.

اگر جامعه‌ای چنین توانی را نداشت، اساساً این مباحث مطرح نمی‌شد ولی قدرت خرید بخش‌هایی از جامعه‌ی ایرانی به گونه‌ای شده است که آن‌ها بتوانند اینگونه رفتارهایشان را سبک‌مند کنند، دارای «style» شوند و از این طریق، خودشان را از بقیه‌ی جامعه جدا سازند .

عده ای می گویندما پولدارهایی هستیم که می‌توانیم کیفی رابا فلان برند داشته باشیم و به این ترتیب می‌خواهند خودشان را از کسانی که نمی‌توانند این کیف را بخرند متمایزسازند. وافراد پایین‌دست هم برای اینکه خودشان را مثل پولدارها نشان بدهند، محصولات تقلبی برندهای معروف را می‌خرند. با اوج گرفتن فاصله‌ی طبقاتی در جامعه، این قضیه شدت پیدا می کند.بخش‌هایی از جامعه با استفاده از اتومبیل‌، مبلمان، وسایل خانه و لباس‌های گران‌قیمت، خودشان را از دیگران متمایز می‌سازند و عده‌ای هم که توان مالی این کارها را ندارند ، برای اینکه از این مسابقه عقب نمانند ، سعی می‌کنند تا آنجایی که می‌توانند به بالاتر از خود شباهت پیدا کرده و منزلت اجتماعی خودشان را ارتقا ببخشند.

به این ترتیب، از اواخر دهه‌ی شصت و اوایل دهه‌ی هفتاد، می‌بینیم که ارزش‌های مادی، در مقایسه با ارزش‌های معنوی، در جامعه‌ی ایرانی رو به قوت گرفتن است. نه اینکه ارزش‌های معنوی از بین رفته باشد، اما وزن ارزش‌های مادی بیشتر شده است.

2- پیدایش نگرانی در اقشار جامعه

پیدایش آداب مصرفی غرب گرایانه ، در اینجا موضوع سبک زندگی را به یک چالش عمده تبدیل می کند، بخش‌هایی از جامعه که اتفاقاً جذب این نوع سبک‌های زندگی شده‌اند، بدنبال وسیله‌ای هستند تا ضمن توجیه رفتارهایشان ، فضای اجتماعی را برای بروز فرهنگ متفاوت خودشان مساعد سازند ، در صورتیکه بخشی های دیگری از جامعه نگران از دست رفتن ارزش‌های اخلاقی و سرمایه‌های اجتماعی هستند . این نگرانی ها ازاین جهت حائزاهمیت است که ممکن است آداب مصرفی غرب گرایانه سبب شود تا بقیه‌ی عناصر فرهنگی ما هم جای خودشان را به عناصر فرهنگی غربی بدهند. و این موضوع ، نگرانی عمیقی را نیزدر مجموعه‌ی نیروهای گفتمان انقلاب اسلامی ایجاد میکند که نکند این سبک‌های زندگی که قرابتی با ما ‌ندارند، زمینه‌را برای از دست رفتن میراث انقلاب فراهم آورند .

بنابراین یکی دیگر از دلایل ضرورت طرح مسئله‌ی ‌سبک زندگی همین نگرانی‌هاست.

3- نفوذ پذیربودن سبک زندگی در مقایسه با سایر نهادهای اجتماعی

بخشی از جامعه که آداب مصرفی غرب گرایانه را موقعیت مناسبی برای خواسته های درونی خود یافته اند بدنبال فضائی برای حضوردر جامعه هستند واین عرصه کجا می‌تواند فراهم شود؟ عرصه‌‌ی سیاست که مسائل خاص خودش را دارد و نیازمند صرف انرژی فراوانی است، مثلاً تشکیل یک حزب سیاسی خیلی مشکل‌آفرین است در حالیکه در عرصه‌ی سبک زندگی موضوع چنین نیست و بروز آن فرضاً در قالب مانتو و لباس چنین مشکلاتی را ندارد. ضمناً تاثیر این عرصه در ابعاد معنوی زندگی انسان بسیار بیشتر و عمیق تراز سایر عرصه هاست ،بنحوی که امروزه حتی افراد مذهبی هم هنوز به این خودآگاهی نرسیده اند که شکل زندگی بر عقاید و اخلاق و رفتار انسانها اثر می گذارد.

و این امر ضروت توجه به موضوع سبک زندگی را بیشترتوجیه پذیرتر می کند .

4- هدف نیروهای اجتماعی از حضور در عرصه های  اجتماع بنام دین و بدست گرفتن قدرت، نظام سازی است

ممکن است برای احزاب سیاسی در دنیا، ذات رسیدن به قدرت یک ارزش محسوب شود، اگرچه آن‌ها هم با نام‌هایی همچون ملت یا ارزش‌هایی مثل لیبرالیسم این کار را توجیه می‌کنند، اما برای نیروهای اجتماعی که به نام دین می‌خواهند در عرصه‌ی اجتماعی حضور پیدا کنند خیلی مهم است که بدانند هدف چیست.

اگر نیروهای اجتماعی می‌خواهند به نام دین در جامعه حضور پیدا بکنند، به دست گرفتن قدرت، صرفاً می‌تواندیک وسیله باشد و نمی‌تواند آخرین هدف محسوب گردد . این هدف می‌تواند یک هدف مقدماتی باشد. هدف اصلی باید یک زندگی مؤمنانه مطابق با آن چیزی باشد که دین معین کرده است . بنابراین اگر از موفقیت در سطح ساختارهای اجتماعی عبور کنیم، به این معنا که بخواهیم به موفقیت نهایی‌تر دست پیدا بکنیم، موفقیت نهایی این است که افراد مؤمنانه زندگی کنند. در واقع تمام فرازونشیب‌ها، کوشش‌ها، مناقشات، شهادت‌ها، جنگ‌ها و... باید در راستای رسیدن به یک زندگی مؤمنانه باشد. بنابراین اگر ما در ساختارهای اجتماعی ورود پیدا می‌کنیم، به این خاطراست که ساختارها به گونه‌ای تغییر پیدا بکنند که امکان یک زندگی مؤمنانه بیشتر فراهم شده و امکان یک زندگی غیرمؤمنانه محدودتر شود.

بنظر می رسد در این سطح، بخشی از نخبگان جامعه به این نتیجه رسیده‌اند که آن چیزی که باید هدف نهایی باشد همین زندگی مؤمنانه است. ما چه تعابیری می‌توانیم در قالب ادبیات دینی، از زندگی مؤمنانه داشته باشیم؟ می‌توانیم آن را سبک زندگی مؤمنانه تلقی کنیم ، یعنی مؤمن کسی است که سبک زندگی مؤمنانه‌ دارد. در مقایسه با اینکه بگوییم مؤمن کسی است که باورهای مؤمنانه دارد، حتی از منظر دینی هم سبک زندگی مؤمنانه مهم‌تر از باورهای مؤمنانه است، چون باورهای مؤمنانه لزوماً به سبک زندگی منجر نمی‌شود وآنچه که در نهایت اهمیت دارد عمل فرد است. عمل فرد باید مؤمنانه باشد، نه اظهارات او.

دین مبین اسلام در حوزه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی دارای دستورالعمل‌هایی است.که اگر بخواهیم در قالبی  این آموزه‌ها، دستورها و گزاره‌ها را جمع کنیم ، مفهوم سبک زندگی، قابلیت بسیارخوبی برای این امر است . در واقع اگر این گستردگی توصیه‌ها، اوامر و... را صورت‌بندی کنیم، می‌توانیم بگوییم که کلیت این مسائل ناظر بر مفهومی تحت عنوان سبک زندگی است .نحوه‌ی غذا خوردن، نوع پوشش، روابط اجتماعی، روابط با همسر و فرزندان و بسیاری دیگر از این گزاره‌ها در مفهوم سبک زندگی جای می‌‌گیرند.

بحث ونتیجه گیری :

براي ما ايرانيان و غيراروپايي ها تـازگي «سبك زندگي مدرن» اندكي محسوس تر است زيرا ما هنوز در كنار سبك زندگي مدرن، عناصري از سبك زندگي سنتي و قديمي را نیز تجربه مي كنيم. براي ما مردم جوامع غيرصنعتي، سبك زندگي مدرن ، پديده ائی وارداتي تلقي مي شود.

باید توجه داشت ، هر تكنيكي با فرهنگ خاصي که شكل گرفته است آن فرهنگ را نیز با خود به همراه مي آورد. تصورعمومی اینست که مي توان هر وسيله ي تكنولوژيکی را وارد زندگي كرد و بر همان فرهنگ قبلي خود باقي ماند. از نظر انتزاع ذهني اين حرف درست است اما در عمل موضوع فرق مي كند.

این تکنولوژیها در عمل سبک زندگی مارا تغییر می دهند و فرهنگ همراه خود را وارد فرهنگ ما می کنند و اینکه فرهنگ ما چقدر می تواند آنهارا بپذیرد یا آنرا تغییر دهد خود مقوله ی دیگری است .

از سوی دیگر تغییردر سبک زندگی بسیار آرام وتدریجی است ، به همین دلیل هم حساسیتها و واکنشها نسبت به آن ضعیفتربوده و از حدت وشدت کمتری برخوردار است. فلذا  موضوع سبک زمینه وفضای مناسبی برای تهاجم فرهنگی بشمار می آید .

اگر تاثیر سبک زندگی برفرهنگ وسنن و ارزشهای اجتماعی مورد غفلت واقع شود ، جامعه ناگهان خودرا گرفتار مسائلی می ییابد که از قبل آمادگی نداشته وراه برون رفت از آنرا نیز نمی شناسد ، فلذا راهی جز تسلیم وخلع سلاح شدن  و قرار گرفتن درموقعیت انفعالی ندارد .

بنظر میرسد تکلیف و رسالت بخش نخبگی جامعه اینست که از ناخودآگاهی ها جلوگیری کرده و با استفاده از امکانات و ظرفیتهای موجود جامعه ، عالمي پدید آورند كه در آن عالمَ این آسیب ها خود به خود برطرف شوند، همان طور كه با ورود عالَم غرب زدگي اين آسيب ها پدیدار شدند با ظهور عالمَ ديني نیز بي رنگترخواهد شد . بنابراین انسان ها باید بتوانند از عالم غرب عبور کرده ووارد عالَم ديني شوند. و وظیفه اصحاب هنر و رسانه اینست که بايد روي دو موضوع مهم شديداً متمرکز گردند.

الف : تاکید برروی عالم انسان ديني به صورت اثباتي

 ب:   تاکید برروي عالم غربي به صورت سلبي

بايد از طريق هنرورسانه (که بیشترین تاثیرگذاری اجتماعی را دارند) اين احساس در مردم ايجاد شود كه عالم انسان ديني چه ویژگیهائی دارد و انسان در آن عالم در چه حالي به سر مي برد تا روشن شود مولوي و حضرت امام و حافظ و علامه طباطبايي در چه عالمي به سر مي بردند كه مي خواهند ما رانیز به آن عالم دعوت كنند.

 اگر ما بتوانيم آن عالَم را بخوبی معرفي كنيم ديگر غيرممكن است كه انسان ها طالب آن هندوستان نباشند.

فهرست منابع :

1-     دکتر شالچی ، وحید (1392): مختصات سبک زندگی در جامعه‌ ایرانی 

2-     دکترسریع القلم ،محمود (1392): سبک زندگی

3-   دکتر فاضلی ، نعمت الله : انقلاب سبک زندگی مدرن

4-     استاد طاهر زاده : سبک زندگی در تمدن اسلامی

5-   علی اکبر مجدی، رامپورصدرنبوی ، حسین بهروان ، محمود هوشمند(1389) :

            مقاله تحقیقی ، سبك زندگي جوانان ساكن شهر مشهد و رابطه آن با سرمايه فرهنگي و اقتصادي والدين

6-     آزاد ارمكي، تقي  (1386): الگوهاي سبك زندگي در ايران، الگوهاي سبك زندگي ايرانيان

7-     رضوي زاده، نورالدين (1386): بررسي تاثير مصرف رسانه ها بر سبك زندگي ساكنان تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنرو ارتباطات.